Μια γνωριμία με το e-learning

 

ACTIVE LEARNING is defined as any strategy that involves “students in doing things and thinking about the things they are doing" and includes small group activities, collaborative learning, cooperative learning, and problem-based learning, to name just a few ideas Bonwell, C, & Eison, J, 1991

 

Γιατί ένα πρόγραμμα διά βίου μάθησης;

Στα πρώτα βήματά της, η Ιατρική ήταν καθαρά εμπειρική και πειραματική. Η διάγνωση βασιζόταν μόνο στην ικανότητα του γιατρού να εντοπίσει και να ερμηνεύσει σωστά τα συμπτώματα μιας νόσου. Στη διαδικασία αυτήν, ο γιατρός χρησιμοποιούσε τις κλινικές δεξιότητες και την εμπειρία του.

Στη σύγχρονη Ιατρική, κάθε βήμα και κάθε απόφαση βασίζεται στην τεκμηριωμένη γνώση, που πλέον είναι κωδικοποιημένη και εκφρασμένη μέσα από κατευθυντήριες οδηγίες. Η εμπειρία και οι δεξιότητες, ωστόσο, παραμένουν σημαντικές, αφού αυτές θα καθορίσουν την εξατομικευμένη διαγνωστική και θεραπευτική προσέγγιση. Είναι πλέον σαφές ότι η τεκμηριωμένη Ιατρική επαφίεται στα χέρια του ιατρού ως ένα εξαιρετικό εργαλείο, το οποίο όμως αυτός θα πρέπει να προσαρμόσει σε κάθε ασθενή –που είναι μοναδικός, με τα δικά του χαρακτηριστικά, τόσο ως προς τη νόσο όσο και ως προς την προσωπικότητα και τις προσδοκίες–, έτσι ώστε το αποτέλεσμα να είναι το άριστο δυνατό για τον συγκεκριμένο ασθενή. 

Η Ιατρική με επίκεντρο τον ασθενή φέρνει πάλι τον γιατρό στο προσκήνιο, ύστερα από μία 20ετία όπου ο ρόλος του περιοριζόταν σε αυτόν του διαχειριστή της επιστήμης, δηλαδή των κατευθυντήριων οδηγιών και της Ιατρικής με βάση τις αποδείξεις. 

Η συνεχιζόμενη ιατρική εκπαίδευση δοκιμάζεται σήμερα, αφού επί χρόνια προσπαθεί να διαδώσει την Ιατρική με βάση τις αποδείξεις, αφήνοντας το μεγάλο κενό της εξατομίκευσης της γνώσης. Επιπροσθέτως, η σημερινή οικονομική συγκυρία περιορίζει τις εκπαιδευτικές δυνατότητες των ιατρών, αφού το κόστος εκπαίδευσης είναι διπλό: τόσο το κόστος μετακίνησης/συμμετοχής όσο και η διαφυγή χρημάτων από απώλεια ωρών εργασίας.

Η πρόκληση της ηλεκτρονικής εκπαίδευσης

Η πρόσβαση στην πληροφορία, σήμερα, γίνεται πλέον μέσα από τις ηλεκτρονικές πηγές μάθησης. Το διαδίκτυο είναι το πιο χρήσιμο εργαλείο άμεσης πρόσβασης, τόσο για γιατρούς όσο και για ασθενείς. Ιδιαίτερα για τους επαγγελματίες υγείας, η ηλεκτρονική εκπαίδευση (e-learning) προσφέρει όχι μόνο απεριόριστο υλικό αλλά και δυνατότητες για εναλλακτικούς τρόπους διδασκαλίας, οι οποίοι είναι πιο ουσιαστικοί (μάθηση με βάση το πρόβλημα) και επιπλέον παρέχουν τη δυνατότητα για ένα εξατομικευμένο πρόγραμμα εκπαίδευσης, σύμφωνα με τις ανάγκες/ελλείψεις κάθε γιατρού, χωρίς την απώλεια χρόνου και πόρων.

Η ηλεκτρονική μάθηση στην Ιατρική

Η εξάπλωση της τεχνολογίας, και ιδιαίτερα του Ιnternet, σε συνδυασμό με την παγκοσμιοποίηση στην αγορά εργασίας, τη διακίνηση ιδεών και την εξάρτηση της κοινωνίας από τους «εργάτες γνώσης» (knowledge workers), δημιουργεί προοδευτικά νέες απαιτήσεις και προοπτικές στον χώρο της εκπαίδευσης. Οι απαιτήσεις του «knowledge worker» για συνεχή εκπαίδευση, καινοτομία, πρόσβαση σε νέες πηγές γνώσης, αλλά και η αξία που ο ίδιος δίνει στον προσωπικό του χρόνο και στην ελευθερία κίνησης (mobility) διαμορφώνουν το νέο σκηνικό, το οποίο επηρεάζει αντίστοιχα και τις εκπαιδευτικές απαιτήσεις.   

Τα Πανεπιστήμια, ως παραδοσιακοί φορείς  εκπαίδευσης, έπρεπε να παλέψουν ενάντια στις παλαιές εδραιωμένες φιλοσοφίες για τη λειτουργία τους και να κατανοήσουν τελικά ότι η «online» εκπαίδευση δεν ήταν ούτε μία απειλή για το καθιερωμένο ακαδημαϊκό επάγγελμα ούτε μία απλή αλλά θαυματουργή μετάφραση σημειώσεων/διαλέξεων στη γλώσσα των υπολογιστών. Αντίστοιχοι εκπαιδευτικοί φορείς –και το ΙΜΟΠ μεταξύ αυτών– κατάλαβαν την ανάγκη να επανασχεδιάσουν όλες τις διοικητικές, τεχνικές και διδακτικές τους διαδικασίες, ώστε να προσαρμοστούν στο καινούργιο πρότυπο για επιτυχή και αποδοτική χρήση του διαδικτύου στην εκπαιδευτική διαδικασία.

H έρευνα στην εκπαίδευση και μάθηση έχει δείξει, κατ' επανάληψη, ότι η προσφορά περιεχομένου υψηλής ποιότητας, η χρήση εξοπλισμού υψηλής τεχνολογίας και συστημάτων διάδρασης σε πραγματικό χρόνο είναι κρίσιμα για την επιτυχία ενός e-learning  προγράμματος. Αλλά το καθοριστικό παραμένει η εμπλοκή των  εκπαιδευτών, το κίνητρο για τη συμμετοχή των εκπαιδευόμενων και η αποτελεσματική ενεργοποίηση της ομαδικής εργασίας των συμμετεχόντων. Με άλλα λόγια, η «μαθησιακή συζήτηση» αποτελεί το καλύτερο μοντέλο για το e-learning. Μεγάλης σημασίας, τέλος, είναι η παραμετροποίηση του περιεχομένου και του τρόπου διδασκαλίας σε τοπικό επίπεδο, καθώς και η δυνατότητα εξατομίκευσης του προγράμματος ανάλογα με το μαθησιακό στιλ και τις ανάγκες καθενός εκπαιδευόμενου. Αρνητικό είναι το γεγονός ότι, ενώ η εκπόνηση ενός ηλεκτρονικού μαθήματος επιτρέπει την πρόσβαση σε περισσότερους μαθητές, ο χρόνος και η εργασία που απαιτείται για τη διαχείρισή του είναι σημαντικά μεγαλύτερος από αυτόν της παραδοσιακής διδασκαλίας.

Παράλληλα, η δημιουργία των γνωστικών αντικειμένων που χρησιμοποιούνται στο e-learning αρχίζει να δημιουργείται μέσω μιας συμμετοχικής διαδικασίας εμπειρογνωμόνων (subject matter experts) που συχνά  αποτελούν μέλη μιας κοινότητας  εξάσκησης (community of practice). Το ΙΜΟΠ, για να καλύψει αυτήν την ανάγκη, προχωρά στην ενεργοποίηση των Ουρολόγων, με βάση τις υποειδικότητες της Ουρολογίας.

Τα βασικά, λοιπόν, πλεονεκτήματα της διδασκαλίας μέσω διαδικτύου συνοψίζονται στα ακόλουθα:

  • H ευελιξία τόπου και χρόνου
  • Η δυνατότατα πρόσβασης σε ευρύτερο κοινό
  • Η γρήγορη ανάπτυξη ύλης σε σχέση με  videos και  CD-ROMs
  • Η εύκολη ανανέωση και αποθήκευση της ύλης
  • Τα μικρότερα κόστη σε σχέση με τα συνέδρια
  • Η μεγαλύτερη δυνατότητα αλληλεπίδρασης μεταξύ μαθητών και καθηγητή
  • Η εξασφάλιση υψηλότερου βαθμού ισότητας λόγω της δυνατότητας που παρέχει στους πιο διστακτικούς μαθητές να παρουσιάσουν τις  απόψεις τους μέσα από τον υπολογιστή τους.

Βέλτιστες  πρακτικές

Οι σχεδιαστές προγραμμάτων e-learning έχουν κατά νου κάποιες βασικές αρχές που αποτελούν πλέον βέλτιστες πρακτικές (best practices) του e-learning:

  • να δημιουργούν την αίσθηση της προσωπικής φροντίδας για κάθε εκπαιδευόμενο με διαρκή επαφή εκ μέρους των εκπαιδευτών.
  • να ενθαρρύνουν τους εκπαιδευόμενους να επικοινωνούν με τους εκπαιδευτές όταν έχουν κάποια ανάγκη.
  • να παρέχουν διαρκώς ανανεούμενη υποστήριξη μέσω διάδρασης.
  • να παρακολουθούν σε καθημερινή βάση  την πρόοδο των εκπαιδευόμενων.
  • να δίνουν άμεσα απαντήσεις σε ερωτήματα των σπουδαστών.

Στο επίκεντρο κάθε πρακτικής, πρέπει να είναι η δημιουργία περιβάλλοντος κοινωνικοποίησης του εκπαιδευόμενου. Η γνώση είναι κοινωνικό φαινόμενο. Μαθαίνουμε μέσω εμπειριών, πρακτικής εφαρμογής και διαλόγου. Ένα καλοσχεδιασμένο επομένως πρόγραμμα e-learning θα πρέπει να εμπλουτίσει τα κοινωνικά χαρακτηριστικά μιας εικονικής τάξης (virtual classroom), υποστηρίζοντας ένα πυκνό φάσμα επικοινωνιών που θα περιλαμβάνει συμμετοχή σε forums και διαλογικές ενότητες (chat sessions), δημιουργία ad hoc διαδραστικών κοινοτήτων και εύκολη πρόσβαση σε άλλες κοινότητες γνώσης, όπως forums, ηλεκτρονικές βιβλιοθήκες, κοινότητες αποφοίτων (alumni) κ.ά..  Για να πετύχει τον σκοπό αυτόν, το ΙΜΟΠ προχωρεί στη δημιουργία ενός εργαλείου κοινωνικής δικτύωσης των Ελλήνων Ουρολόγων, που θα έχει διπλό σκοπό: α) ακαδημαϊκό/εκπαιδευτικό και β) επαγγελματικό/κοινωνικό. Για εμάς, στο ΙΜΟΠ, το εγχείρημα αποτελεί μια τεράστια επένδυση χρημάτων και εργασίας, αλλά κρίθηκε ως ο πλέον αξιόπιστος τρόπος υποστήριξης του Έλληνα Ουρολόγου, του φοιτητή Ιατρικής αλλά και κάθε επαγγελματία υγείας με ενδιαφέρον για τις Ουρολογικές παθήσεις.

Η μάθηση βασισμένη στο πρόβλημα

Το PBL (Problem-based Learning, Μάθηση βασισμένη στο Πρόβλημα) χρησιμοποιείται σε δεκάδες Ιατρικές Σχολές στις Η.Π.Α., στον Καναδά, στην Ευρώπη και σε ολόκληρο τον κόσμο. Πρόκειται για ένα μοντέλο διδασκαλίας που ξεκίνησε να εφαρμόζεται πιλοτικά πριν από 35 περίπου χρόνια στο Πανεπιστήμιο McMaster του Καναδά και κερδίζει συνεχώς έδαφος σε σχέση με την παραδοσιακή διδασκαλία της Ιατρικής.

Στο PBL, όλα αρχίζουν από το πρόβλημα. Αυτό συνήθως είναι ένα υποθετικό σενάριο κάποιου κλινικού περιστατικού, που περιλαμβάνει τα δεδομένα εργαστηριακών εξετάσεων, τα αποτελέσματα μιας παρέμβασης, αλλά ακόμη ένα επιστημονικό άρθρο, μια φωτογραφία ή ένα βίντεο. Οι γιατροί αντιμετωπίζουν το κάθε πρόβλημα, είτε σε μικρές ομάδες (6-10 άτομα) είτε ηλεκτρονικά. Η φιλοσοφία είναι ότι μαθαίνεις κάτι καλύτερα, όταν το ψάχνεις με σκοπό να λύσεις ένα πρόβλημα και το συνδέεις με αυτό, παρά όταν παρατίθενται γραμμικά ασύνδετες και συχνά πλεονάζουσες γνώσεις. Επίσης, το σύστημα βασίζεται στην αποδεκτή ιδέα, πως η γνώση αποτυπώνεται καλύτερα, όταν ο γιατρός ενεργητικά την αναζητά και την αφομοιώνει, παρά όταν είναι παθητικός αποδέκτης της, όπως σε μία διάλεξη. Όπως ειπώθηκε από τους εμπνευστές του PBL, με τη μέθοδο αυτήν «ο χρήστης μαθαίνει να μαθαίνει». Σημαντικό στοιχείο του PBL είναι ο στόχος της μάθησης με τη δυνατόν μικρότερη προσπάθεια. Αυτό δεν πρέπει να κάνει αρνητική εντύπωση, αφού η συνεχής ανανέωση της ιατρικής γνώσης απαιτεί να μη δίνεται έμφαση σε λεπτομέρειες, αλλά να επικεντρώνεται η εκπαίδευση στην αναζήτηση της ιατρικής πληροφορίας, στη διάκριση του σημαντικού από το ασήμαντο, στη συμπεριφορά στον χώρο εργασίας απέναντι σε ασθενείς και άλλους επαγγελματίες υγείας και στη διαχείριση απλών καθημερινών κλινικών προβλημάτων. Το πρότυπο διδασκαλίας PBL, που σύντομα παρουσιάστηκε, σε συνδυασμό με τις πολλές αλλαγές που το συνοδεύουν, σε όποιο βαθμό και αν εφαρμοστεί, είναι σίγουρα πιο κατάλληλο, για να επιτευχθούν αυτοί οι στόχοι, από την κλασική διδασκαλία με ένα παραδοσιακό πρόγραμμα εκπαίδευσης.

Αρχικά, για να λειτουργήσει το PBL, χρειάζονται σενάρια. Αυτά πρέπει να είναι πολύ προσεκτικά προετοιμασμένα, για να καλύπτουν πολλά γνωστικά αντικείμενα και στόχους μελέτης. Χρειάζεται η συνεργασία εκπαιδευτών για την κατάρτισή των σεναρίων, την προετοιμασία υποστηρικτικού υλικού και την οργάνωση του όλου εγχειρήματος. Οι καθηγητές αυτοί πρέπει, φυσικά, να είναι ειδικά εκπαιδευμένοι, για να λειτουργήσουν σε ομάδα και να την καθοδηγήσουν σωστά. Στη διά ζώσης χρήση των σεναρίων, οι ομάδες πρέπει να είναι μικρές (μέχρι 15 ατόμων), γιατί η συμμετοχή περισσότερων κάνει δύσκολο το έργο της ομάδας. Πολύ σημαντικό θέμα είναι και η απαιτούμενη υποδομή. Πρέπει να υπάρχουν μικρές αίθουσες με τον κατάλληλο οπτικοακουστικό εξοπλισμό, οργανωμένες βιβλιοθήκες και νησίδες υπολογιστών με σύνδεση στο Ιnternet. Τέλος, το PBL δεν μπορεί να λειτουργήσει χωρίς αξιολόγηση σε κάθε επίπεδο και έναν μηχανισμό που θα βγάζει συμπεράσματα από τις αξιολογήσεις αυτές (το άριστο είναι να γίνεται ηλεκτρονική ψηφοφορία άμεσα). Έτσι, μαζί με τη φαινομενικά απλή ιδέα της μάθησης με βάση το πρόβλημα, προκύπτουν η μία μετά την άλλη πολλές αλλαγές, και εφαρμόζονται καινοτόμες ιδέες, όπως Εκπαίδευση εκπαιδευτών, Μάθηση με επίκεντρο τον μαθητή (student-centered), Διδασκαλία σε μικρές ομάδες, Διασυνδεδεμένα μαθήματα, καθώς και εξειδικευμένο Γραφείο Στήριξης και Σχεδιασμού της Εκπαίδευσης. Το ΙΜΟΠ ήδη, σε συνεργασία με το Εργαστήριο Ιατρικής Πληροφορικής του Α.Π.Θ., πραγματοποίησε την πρώτη δράση/εφαρμογή στο 5ο Διαδραστικό Σχολείο στην Πορταριά, τον Απρίλιο του 2012.

Ο τελικός μας εκπαιδευτικός στόχος

Ο τελικός στόχος είναι όλες οι δράσεις του ΙΜΟΠ να συντείνουν, ώστε να συμβάλουν στο να έχουμε στη χώρα μας καλούς Ουρολόγους, οι οποίοι να αποκτούν συνεχώς νέες γνώσεις, δεξιότητες και συμπεριφορές, οι οποίες να ανταποκρίνονται στη σημερινή πραγματικότητα και, βέβαια, να είναι επαρκείς σε ποσότητα, άριστες σε ποιότητα, αλλά και να αποκτώνται με τον λιγότερο δυνατό κόπο, στον λιγότερο δυνατό χρόνο.

Το ΙΜΟΠ/Μ.Μ.Ο.Π. έχει πλέον 15ετή εμπειρία στην εκπαίδευση των Ουρολόγων, ως ο μόνος στην πραγματικότητα οργανισμός που ενεργοποιείται συστηματικά στην εκπαίδευση στην Ουρολογία. Η πορεία του χαρακτηρίζεται από τη συνεχή και επιτυχημένη προσπάθεια να αφουγκραστεί τις συνεχώς μεταβαλλόμενες ανάγκες του Έλληνα Ουρολόγου και να διαμορφώσει εκπαιδευτικές δράσεις με τα εξής βασικά χαρακτηριστικά:

(α) εκπαίδευση και κατάρτιση σε μικρές ομάδες ιατρών,

(β) εφαρμογή σύγχρονων τρόπων μάθησης,

(γ) σχεδιασμό, εφαρμογή και αξιολόγηση των εκπαιδευτικών δράσεων,

(δ) παροχή μορίων συνεχιζόμενης εκπαίδευσης,

(ε) ψηφιοποίηση των εκπαιδευτικών δράσεων.

 

"Learning is not a spectator sport. Students do not learn much just sitting in classes, listening to teachers, memorizing prepackaged assignments, and spitting out answers. They must talk about what they are learning, write reflectively about it, relate it to past experiences, and apply it to their daily lives. They must make what they learn part of themselves."

(Chickering & Gamson, 1987).