Οι διαταραχές πόνου αποτελούν σεξουαλικές δυσλειτουργίες των γυναικών, που επιβαρύνουν σημαντικά την ερωτική ζωή του ζευγαριού. Περιλαμβάνουν συνήθως τον κολεόσπασμο και τη δυσπαρεύνια. Όταν η γυναίκα πονάει κατά την επαφή, η πιθανότητα να αισθανθεί σεξουαλική ευχαρίστηση είναι μικρή (Binik Y Principles and Practice of Sex Therapy ed Leiblum S, 4th ed., 2007).
Αν και οι δύο αυτές διαταραχές είναι διαφορετικές, συχνά είναι δύσκολο να διακριθούν. Ο κολεόσπασμος είναι μια δυσλειτουργία κατά την οποία ο κόλπος κάνει μια ακούσια σύσπαση και κλείνει τη στιγμή της διείσδυσης. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να μην επιτυγχάνεται διείσδυση, παρά την επιθυμία της γυναίκας. 
Επειδή οι γυναίκες διστάζουν να αναζητήσουν βοήθεια δεν έχουμε επαρκή στατιστικά στοιχεία για τη συχνότητα του προβλήματος. Ωστόσο, εκτιμάται πως περίπου το 2% των ζευγαριών σε γάμο γάμων αντιμετωπίζει το πρόβλημα αυτό, με αποτέλεσμα οι γάμοι να είναι «λευκοί» (Gindin L & Resnicoff D. J Sex Marital Ther. 2002;28 Suppl 1:85-99).
Κατά τη δυσπαρευνία η γυναίκα αισθάνεται πόνο όταν επιχειρείται κολπική διείσδυση. Η συχνότητα της δυσπαρευνίας εκτιμάται στο 10%-15% των σεξουαλικά ενεργών γυναικών. Το ποσοστό αυτό αυξάνεται και φτάνει στο 30% όταν οι γυναίκες βρίσκονται στην εμμηνόπαυση (Avis N et al. Menopause 2009;16:860-9)
Τα αίτια μπορεί να είναι οργανικά, αν και συνήθως είναι ψυχολογικά. Οργανικοί παράγοντες που σχετίζονται με τις διαταραχές πόνου είναι οι φλεγμονές των γεννητκών οργάνων, η ενδομητρίωση, οι δερματικές παθήσεις των γεννητικών οργάνων, υποτροπιάζουσες ουρολοιμώξεις, σύνδρομο πυελικού πόνου, φλεγμονώδεις παθήσεις εντέρου και η ατροφία του κόλπου (σύνηθες σύμπτωμα της εμμηνόπαυσης). Σε αυτές τις περιπτώσεις, η γυναίκα έχει συνήθως και άλλα συμπτώματα για τα οποία αναζητά θεραπεία, που πολλές φορές δεν αρκεί για να λύσει το σεξουαλικό πρόβλημα (Fugl-Meyer KS. Et al. J Sex Med. 2013 Jan; 10 (1):83-93).
Οι ψυχολογικοί παράγοντες που έχουν συσχετιστεί με τις διαταραχές σεξουαλικού πόνου περιλαμβάνουν συμπτώματα κατάθλιψης, αγχώδεις διαταραχές, χαμηλή αυτοεκτίμηση, συχνό αίσθημα ντροπής, ερωτοφοβία και προβλήματα στη σχέση( van Lankveld J et al. J Sex Med. 2010 Jan; 7(1):615-31). Ψυχολογικοί παράγοντες μπορεί να είναι τα μοναδικά αίτια της διαταραχής πόνου ή να επιδεινώνουν τις συνέπειες των οργανικών συμπτωμάτων που προαναφέρθηκαν.
Οι διαταραχές πόνου πρέπει να διερευνώνται μέσα από ένα πρίσμα που βλέπει όχι μόνο βιολογικούς, αλλά και ψυχικούς παράγοντες. Ωστόσο, ενώ η σύγχρονη σεξουαλική ιατρική και σεξολογία διαθέτει αποτελεσματικούς τρόπους αντιμετώπισης των παραπάνω προβλημάτων, η έλλειψη ενημέρωσης συχνά αναστέλλει την αναζήτηση θεραπείας.
Το πρώτο βήμα που χρειάζεται να κάνει μια γυναίκα είναι να ενημερωθεί για τα προβλήματα αυτά από ειδικευμένο σεξολόγο ή από τον/την γυναικολόγο της. Η διάγνωση θα γίνει με τη λήψη του ιστορικού και η κλινική εξέταση των γεννητικών οργάνων θα δώσει πληροφορίες για την ύπαρξη ή μη οργανικών παραγόντων που επιβαρύνουν το πρόβλημα. Ωστόσο, επειδή πολύ συχνά η γυναίκα δεν είναι έτοιμη να δεκτεί τη κλινική εξέταση (λόγω έντονου φόβου), συχνά προτείνεται να ξεκινήσει θεραπεία σε ειδικευμένο σεξολόγο και να ακολουθήσει ο οργανικό έλεγχος αργότερα, όταν η γυναίκα θα είναι έτοιμη. Η θεραπεία των διαταραχών σεξουαλικού πόνου γίνεται από σεξολόγο και περιλαμβάνει: Αρχικά, ενημέρωση και εκπαίδευση της γυναίκας (συχνά και του συντρόφου της) για το πρόβλημα και για τον φαύλο κύκλο αποφυγής που δημιουργεί ο πόνος. Στη συνέχεια, η γυναίκα (συχνά με τη συμμετοχή του συντρόφου) εκπαιδεύεται σε κάποιες ασκήσεις που σταδιακά την βοηθούν να αυξήσει τα όρια ανοχής στο άγγιγμα και στη συνέχεια στη διείσδυση. Οι ασκήσεις αυτές πάντα προσαρμόζονται στις ανάγκες της κάθε γυναίκας, γίνονται σταδιακά και δεν προκαλούν πόνο. Συνήθως, κατά τη διάρκεια της θεραπέιας συνιστάται στο ζευγάρι η διακοπή των σεξουαλικών επαφών που περιλαμβάνουν διείσδυση. Επιπλέον, λόγω του γεγονότος ότι οι διαταραχές πόνου συνήθως οδηγούν στην αποφυγή της εγγύτητας μεταξύ του ζευγαριού, η θεραπεία περιλαμβάνει τεχνικές που βοηθούν το ζευγάρι να αυξήση σταδιακά και ομαλά την σωματική του εγγύτητα. Επιπλέον, παράλληλα με τα παραπάνω, η θεραπεία περιλαμβάνει τον έλεγχο των σκέψεων και των συναισθημάτων που επιδεινώνουν ή συντρηρούν το πρόβλημα.
Η σύγχρονη σεξουαλική ιατρική και σεξολογία διαθέτει τρόπους αντιμετώπισης των παραπάνω προβλημάτων και μάλιστα στις περισσότερες περιπτώσεις η αποτελεσματικότητα των θεραπειών είναι ιδιαίτερα υψηλή. Ωστόσο, όταν τα ζευγάρια έχουν κρατήσει το πρόβλημα ως επτασφράγιστο μυστικό για μεγάλο χρονικό διάστημα και έχουν προσαρμοστεί στην απουσία σεξουαλικών επαφών, δυσκολεύονται να μιλήσουν γι΄ αυτό που τους συμβαίνει και διστάζουν να προσεγγίσουν κάποιον ειδικό. Αυτό είναι ίσως το μεγαλύτερο εμπόδιο στο δρόμο για τη θεραπεία.
Διαβάστε το infographic Όταν η σεξουαλική επαφή προκαλεί πόνο από την σειρά SexInfographics του Κέντρου Σεξουαλικής και Αναπαραγωικής Υγείας